آنگونه که از فهرست ها و پژوهش های منتشره برمی آید، نخستین کتاب چاپی ایران مربوط به اثری با نام “رسالۀ جهادیه” می‌باشد که توسط «میرزا عیسی قائم مقام فراهانی» نگاشته شده و به سال ۱۲۳۳ ق در تبریز منتشر شده است. حضور علمای اسلام در عرصه های مختلف سیاسی اجتماعی جامعه، منشاء بروز و ظهور تحولاتی شگرف در تاریخ اسلام و عاملی مهم در حفظ و حراست از دین و آیین اسلامی ، تمامیت ارضی و امنیت بلاد اسلامی بوده و هست.شواهد بسیاری به روحیه حماسی و اهتمام فقهای شیعه به مسائل اجتماعی و سیاسی در طول دوره اسلامی دلالت دارد.
جهت سفارش چاپ بر روی جعبه پیتزا و تماشای تصاویر جعبه پیتزا پینترست و ویدئو جعبه پیتزا یوتیوب به سایت ما مراجعه نمایید.
«رساله جهادیه» مجموعه ای است از فتاوای علمای شیعه در حکم جهاد علیه روس ها،این احکام زمانی صادر شد که حکومت وقت ایران توان مقابله با تجاوز و ظلم روس ها علیه ملت ایران را نداشت و از طرفی، مشروعیت جنگ نیز از نظر مردم مورد سوال واقع شده بود.بنابراین ورود علما به این موضوع و صدور فتوای جهاد، جانی تازه به صف مبارزان علیه روس ها بخشید.
در بخش درآمد بر این کتاب،مجید غلامی جلیسه چنین می نویسد:با گذشت حدود دویست سال از ظهور صنعت چاپ فارسی در ایران، این صنعت، در تکامل و رسیدن به شکل کنونی مسیری طولانی طی کرده و در این مسیر، بزرگان بسیاری همت و تلاش را سرلوحه خود قرار داده و با نگاهی علمی و دقیق به این صنعت در صدد رشد آن بوده‌اند.
زمانی که ایران در گیر جنگ با روسها بود، عباس میرزای ولیعهد، کمر همت بست تا به هر طریق ممکن این صنعت را در ایران برپا نماید و گسترش دهد، و طی چندین دهه جنگ و رفت و آمدهای سیاسی و مذاکره با روسها همواره در صدد انتقال این صنعت به ایران بود تا آن که توانست اولین دستگاه چاپ را از امپراتوری روس گرفته به تبریز بیاورد و با جسارت تمام اولین کتابی را که با همین دستگاه، چاپ و انتشار داد «رساله جهادیه» علیه روسها، حکم به جهاد دهد.
این کتاب با مرکب مشکی و عاری از هرگونه آرایه و تصویر چاپ شده البته در بعضی صفحات، نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا، به رنگ طلایی خوشنویسی شده است. نکته دیگر اینکه هرچند زبان متن کتاب، فارسی است، ولی عباراتی به زبان عربی مانند آیات و احادیث نیز به متن وارد شده که گویی بعدها به منظور درست خوانی، با رنگ مشکی و در معدود صفحاتی به رنگ سرخ، بر روی این عبارات زیر و زبر گذاشته شده است. به بیان دیگر در این کتاب هیچ‌گونه علایم هجایی و یا اعراب گذاری چاپی دیده نمی شود.
*آغاز چاپ
در دیباچه این کتاب آمده است برخلاف تصور عموم مردم که چاپ را اختراع گوتنبرگ می دانند، این صنعت برای اولین بار در شرق و درچین متولد گردید، مسلمانان نیز از طریق ارتباط با شرق از مصارف گوناگون این صنعت آگاهی یافتند و با به بکار گیری الواح چوبی و چاپ بر روی پارچه و کاغذ در اواخر قرن سوم هجری قمری در مشرق اسلامی و اندلس به شیوه چینیان، کتاب هایی چاپ می کردند به گونه ای که بیش از ۵۰سند کشف شده در نزدیکی فیوم مصر، متعلق به سال های ۲۷۸تا۷۵۱ ه ق با قالب های چوبی بر روی پوست، کاغذ و پارچه می‌باشد که این اسناد اکنون در کتابخانه های قاهره ، برلین، موزه بریتانیا و دانشگاه کمبریج موجود است.
*اولین چاپ کتاب، به زبان عربی
بعد از فتح اندلس به وسیله طارق بن زیاد، مسیحیان اروپا، تمایل زیادی به شناخت مسلمانان پیدا کردند و از ابتدای قرن نهم میلادی سعی و تلاش بیشتری جهت یادگیری آداب و علوم مسلمانان به خرج دادنداز اواخر همین قرن بود که ترجمه آثار ارزشمند اسلامی را به زبان لاتین آغاز نموده و بسیاری از راهبه های مسیحی علی رغم مخالفت کلیسا عمر خود را صرف یادگیری زبان عربی و ترجمه آثار اسلامی به زبان لاتین می کردند.
اهتمام اروپایی ها در شناخت علوم مسلمانان تا آنجا پیش رفت که در برخی از دانشگاه های اروپایی به جهت مطالعه آثار بزرگانی چون ابن سینا، ابن رشد، خواجه نصیرالدین طوسی و ….به آموزش زبان عربی اقدام کردند و دربرخی از شهرهای ایتالیا بازرگانان در معاملاتشان با مسلمانان به زبان عربی گفت و گو می کردند.
در هرصورت اروپاییان، ناچار بودند چاپ به زبان عربی را توسعه دهند، چرا که عمده هدف آنها درخصوص استفاده از این صنعت، انتشار کتاب های دین مسیحیت بوده است.
*چاپ اولین کتاب عربی در اروپا
اولین کتاب عربی در اروپا به تاریخ ۱۲سپتامبرسال۱۵۱۴ میلادی در فانو که شهر کوچکی در جنوب ایتالیا می باشد با نام«صلاة السواعی» منتشر گردید،این کتاب خود محتوای دعاهای هفتگانه ای بود که کشیشان در طول شبانه روز می خواندند.دعاها با توجه به ادعیه کلیسای اسکندریه به نگارش درآمده بود و بعد از نگارش این اثر بود که رسما صنعت چاپ وارد دنیای اسلام گردید.
از قائم مقام فراهانی تالیفاتی به دست رسیده که از آن جمله می توان به «رساله جهادیه»، «اثبات نبوت خاصه » و«حکایت روسیه»، اشاره کرد. لازم به ذکر است، «رساله جهادیه» درحقیقت خلاصه ای از کتاب«احکام الجهاد و اسباب الرشاد» می باشد که مولف آن را به نگارش درآورده است. این کتاب با تقریظ “پروفسور اولریش مارزلف” و با مقدمه ای از “مجید غلامی” و “محمد جواداحمدی نیا ” در۱۷۶صفحه توسط انتشارات عطف به چاپ رسیده و در دسترس علاقه مندان قرار دارد.
معمّای نخستین کتاب فارسی چاپ شده با حروف سربی در ایران
بیش از دو سده از چاپ کتاب جهادیه که پژوهشگران تاریخ چاپ آن را به عنوان نخستین کتاب فارسی چاپ‌شده با حروف سربی در ایران شناخته‌اند، می‌گذرد. بااین‌حال دانش حاضر دربارهٔ جنبه‌های مختلف این سند مهم تاریخی بسیار محدود و در برخی موارد غیرقابل استناد به نظر می‌رسد.
بر پایهٔ اسناد و پژوهش‌های موجود، نخستین چاپخانه، یا به عبارت دقیق‌تر چاپخانه‌های فارسی در ایران، با حمایت و تشویق عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۳-۱۲۴۹ ھ.ق) و در شهر تبریز تأسیس شد. در کتاب أبواب الجنان (۱۲۴۱ ھ.ق) که یکی از اولین کتاب‌های فارسی چاپ ایران است آمده: «از یمن معدلت شاهنشاه جهان و فیض تربیت ولیعهد جوان ارباب صنایع در هر صنعت ماهر و در اظهار هر هنر ساحرند من‌جمله عمل طبع که در این ملک متداول نبود از یمن اهتمام و حسن التفات اولیاء دولت قاهره در اکثر بلاد ایران معمول گشته».
اغلب پژوهش‌های مرتبط تأکید می‌کنند که قدیمی‌ترین کتاب چاپی فارسی در ایران که تاکنون به دست آمده، رساله‌ای با عنوان جهادیه، نوشتهٔ عیسی بن حسن (میرزا بزرگ) قائم‌مقام فراهانی (درگذشتهٔ ۱۲۳۷ ھ.ق) است که در ماه رمضان ۱۲۳۳ ھ.ق و توسط «محمدعلی ابن حاجی محمدحسین الاشتیانی» در «دارالانطباع» تبریز چاپ شده است.
شرق‌شناس معاصر آلمانی اولریش مارزُلف که صاحب تألیفات ارزشمندی دربارهٔ تاریخ چاپ (به‌خصوص چاپ سنگی) در ایران است، چاپ این کتاب را سرآغاز دورهٔ اینکونابولا در ایران قلمداد کرده که بر اساس آخرین یافته‌ها تا سال ۱۲۷۵ ھ.ق ادامه داشته است.
از میان نخستین مطالعاتی که در آن به اولین کتاب چاپی فارسی در ایران پرداخته‌شده، مقاله‌ای از سید حسن تقی‌زاده (۱۲۵۷-۱۳۴۸ ھ.ش) در روزنامهٔ چاپ برلین کاوه، با عنوان «چاپخانه و روزنامه در ایران» به تاریخ ۲۸ آذر ۱۲۹۰، بسیار مورد توجه و استناد قرار گرفته است.
برای خرید انواع گاتر وارد لینک صفحه شوید
تقی‌زاده به نقل از یادداشتی که آلبرت هوتوم-شیندلر (۱۸۴۶-۱۹۱۶م) در سال ۱۳۳۲ ھ.ق برای او نگاشته بود می‌نویسد: «در سال ۱۲۳۳ شخصی موسوم به آقا زین‌العابدین تبریزی اسباب و آلت مختصر باسمه‌خانهٔ طیپوگرافی یعنی چاپ حروفی به تبریز آورده در تحت حمایت عبّاس‌میرزا نایب‌السّلطنه که در آن زمان حکمران آذربایجان بوده مطبعهٔ کوچکیرا برقرار نمود و بعد از مدّتی کتابی را موسوم به “فتح‌نامه” تمام کرد.
این کتاب نخستین کتابی بود که در ایران بحروف عربی مطبوع شد. مصنّف کتاب مذکور میرزا ابوالقاسم قایم‌مقام بود و قصّه‌ها گفته از جنگی که در سال ۱۲۲۷ میان دولتین روس و ایران واقع شد و بتوسّط صلح‌نامهٔ گلستان مورّخه ۱۲ اکتوبر ۱۸۱۳ = ۱۶ ذی‌القعده ۱۲۲۸ بانتها رسید».
به نظر می‌رسد که نام کتاب فتح‌نامه برای اولین بار در این مقاله به میان می‌آید، هرچند تاکنون هیچ نسخه‌ای از این کتاب به دست نیامده است؛ به همین دلیل برخی پژوهشگران بر این باورند که کتاب مذکور هرگز وجود نداشته یا آن‌که فتح‌نامه درواقع همان کتاب جهادیه است که بعداً به آن اشاره خواهد شد. تقریباً هم‌زمان با تاریخ یادداشت هوتوم-شیندلر، ایران‌شناس مشهور انگلیسی، ادوارد گرانویل براون (۱۸۶۲-۱۹۲۶ م) در بخشی از سخنرانی خود که در تاریخ ۲۳ می ۱۹۱۳ برای انجمن پرشیا در لندن ارائه کرد، نکاتی دربارهٔ تاریخ چاپ در ایران مطرح کرده است.
در این سخنرانی که باز هم شامل اطلاعاتی بود که هوتوم-شیندلر این بار در اختیار براون قرار داده بود، سخنی از فتح‌نامه یا جهادیه به میان نیامده و کتاب‌هایی که چند سال بعد در تهران چاپ شده بود، به عنوان برخی از نخستین کتاب‌های چاپی معرفی شده‌اند. در ترجمهٔ رساله‌ای از محمدعلی‌خان تربیت (۱۲۵۶-۱۳۱۸ھ.ش) با عنوان ورقی از دفتر تاریخ مطبوعات ایرانی و فارسی که در سال ۱۹۱۴ م در کتاب مطبوعات و شعر ایران مدرن براون چاپ شد نیز اشاره‌ای به این کتاب‌ها نشده است.
اما از این مقالهٔ تربیت معلوم می‌شود که براون به تابعیت از او نام کتاب‌های چاپ تهران را در سخنرانی خود مطرح کرده است. تربیت با اشاره به تأسیس اولین چاپخانه در تبریز در ۱۲۳۲ ھ.ق، کتاب مآثر سلطانی اثر عبدالرزاق بیگ دُنبُلی (۱۱۷۶- ۱۲۴۳ ھ.ق) را از اولین کتاب‌های چاپ ایران معرفی می‌کند.
- ۰۲/۰۶/۲۸